Պատմաբանները պնդում են, որ նախքան եվրոպացիների հայտնվելը ամերիկյան մայրցամաքում, այնտեղ կար մոտ 100 միլիոն հնդկացի բնակչություն: Միայն Բրազիլի տարածքում այդ թիվը հասնում էր 5 միլիոնի: Ըստ լեզվական տարբեր ճյուղերի, բրազիլացի հնդկացիները բաժանված էին ցեղերի: Դրանք էին` մերձափնյա շրջաններում բնակվող տուպի-գուարանիները, կենտրոնական սարահարթի շրջանում` մակրո-ժեները և տապուիասները, Ամազոնիայի շրջանում` արուաքները և կարաիբաները: Ներկայումս բրազիլական տարածքում կա մոտ 400 հազար բնիկներ, որոնք հիմնականում բնակվում են պետական արգելոցներում:
Հնդկացիների հասարակարգը մինչ պորտուգալացիների հայտնվելը մայրցամաքում
1500թ. հնդկացիների և պորտուգալացիների միջև շփումները շատ տարօրինակ էին, քանզի ոչ մի ընդհանրություն չկար նրանց մշակույթներում: Հնդկացիների մասին տեղեկությունները մեզ հասել են պորտուգալացի ծովագնաց Պեդրո Ավարես Կաբրալի նավատորմի գրագիր Պերո Վազ դե Կամինյաից և ճիզվիտների կողմից թողած փաստաթղթերից:
Բրազիլացի հնդկացիները հիմնականում զբաղվում էին որսորդությամբ, ձկնորսությամբ ու եգիպտացորենի, լուբու, դդմի և հատկապես մանդիոկայի գյուղատնտեսությամբ: Ընտանի կենդանիներից պահում էին միայն վարազներ և ծովախոզեր:
Հնդկացի տարբեր ցեղերի միջև շփումները հիմնված էին հասարակական, քաղաքական և հոգևոր կարգերի վրա: Դրանք հատկապես տեղի էին ունենում պատերազի, ամուսնության, թաղման արարողակարգի, թշնամիների հետ հաշտության ժամանակ:
Հնդկացիները իր պատրաստելիս հիմնականում նախընտրում էին բնական հումքը: Նրանք ակնածանքով էին վերաբերվում բնությանը` նրանից հանելով գոյատևման համար միայն անհրաժեշտը մասը: Փայտից պատրաստում էին նավակներ, նետ ու աղեղներ, պատյաններ: Ծղոտից գործում էին զամբյուղներ, ցանցեր և կարպետներ: Կավը նույնպես շատ էր օգտագործվում ամանների, կաթսաների և տնային այլ պարագաների պատրաստեման մեջ: Թռչունների բմբուլները և կենդանիների կաշին ծառայում էին հագուստներ կարելու և ցեղային ծիսակարգերի ժամանակ նախատեսված զարդարաքնի պարագաների մեջ տեղադրելու համար:
Հնդկացիների հասարակական կազմը
Հնդկացիների միջև հասարակական դասակարգումներ չկան, ինչպես սպիտակների մոտ: Բոլորն ունեն միևնույն իրավուքները և ստանում են միևնույն վերաբերմունքը: Օրինակ` հողը պատկանում է բոլորին, և հնդկացին որս անելիս սովորաբար այն բաժանում է բոլորի միջև: Միայն աշխատանքային անհատական գործիքներն են (կացին, աղեղներ, նետեր, նիզակներ) հանդիսանում որպես սեփականություն: Ցեղային համայնքում աշխատում են բոլորը, սակայն աշխատանքի հասարակական բաժանումը տեղի է ունենում ըստ սեռի և տարիքի: Կանայք պատասխանատու են կերակուր պատրաստելու, երեխաներին դաստիարակելու, քաղհանի և սերմնացանի համար, իսկ տղամարդկանց բաժին է ընկնում ավելի ծանր աշխատանաք` որսորդություն, ձկնորսություն, ծառահատումներ և պատերազմներ:
Ցեղային կազմի երկու կարևորգույն անձիք են հանդիսանում պաժեն և կասիքը: Պաժեն համարվում է ցեղային քուրմը, որովհետև նա է միայն իմանում բոլոր ծիսակարգերը և ստանում աստվածների կողմից ուղղարկված հաղորդագրությունները: Տեղյակ լինելով հիվանդությունները բժշկելու համար նախատեսված բոլոր տեսակի բույսերից ու թուրմերից` նա նաև համարվում է ցեղի հեքիմը: Կասիք-ցեղապետը նույնպես կարևոր նշանակաություն ունի. միայն նա է կազմակերպում և առաջնորդում հնդկացիներին:
Հնդկացիների դաստիարակությունը չափազանց հետաքրքիր է: Երեխաները, որոնք կոչվում են կուրումիններ, սովորաբար հետևում են մեծահասակների գործողություններին մանուկ հասակից: Օրինակի` երբ հայրը պետք է որսի գնա, երեխային էլ է իր հետ տանում: Ուստի հնդկացիական դաստիարակությունը բավականին պրակտիկ է և կապակցված է ցեղային կյանքի իրականությանն հետ: Դառնալով 13 տարեկան` երեխան, որպեսզի համարվի չափահաս, անցնում է որոշակի փորձությունների և հատուկ ծիսակատարության միջով:
Շփումը հնդկացիների և պորտուգալացիների միջև
Առաջին շփումները թեև շատ օտար թվացին, միևնույն ժամանակ հարգալից էին և հաճելի: Բայց, երբ պորտուգալացիներն սկսեցին զբաղվել պաու-բրազիլ ծառատեսակի շահագործումով, որոշեցին ստրկացնել շատ հնդկացիների, բացի այդ օգտագործեցին նաև էսկամբոն: Հետագա գործողություններն ավելի դաժան բնույթ կրեցին: Պորտուգալացիները հողերը գրավելու համար հնդկացիների նկատմաբ տարատեսակ բռնություններ էին իրականացնում, սպանում, հիվանդություններ տարածում, որպեսզի թուլացնեն և կազմալուծեն նրանց ցեղային համայնքները: Նման դաժան վերաբերումնքը տևեց դարեր շարունակ, որն էլ հանդիսանում է այսօրվա հնդկացի բնկաչության թվաքականակի նվազման հիմնական պատճառը:
Պորտուգալացիները համարում էին, որ իրենք ավելի բարձր են դավսում հնդկացիներից, դրա համար էլ պետք էր վերջիններիս ստրկացնել և ծառայեցնելե սեփական կարիքներին: Հնդկացիների մշակույթը պորտուգալացիները համարում էին թերի ու կոպիտ: Նրանք այն կարծիքին էին, որ պետք էր ստիպել հնդկացուն քրիստոնեություն ընդունել տալ և ինտեգրել եվրոպական մշակույթին: Այսպիսով կամաց-կամաց հնդկացիները կորցրեցին իրենց ինքություն ու սեփական մշակույթը:
Կանիբալիզմ
Որոշ ցեղատեսակների պրակտիկայում առկա էր մարդակերությունը, օրինակ տուպինամբաների մոտ, որոնք բնակվում էին Բրազիլի հարավարևելքի մերձափնյա շրջաններում: Մարդակերությունը կիրառվում էր, քանզի հավատում էին` ուտելով թշնամու միսը, նրանք կվերամարմնավոր էին իմաստություն, քաջություն և գիտելիք: Հետևաբար նրանք չէին սնվում թույլ և վախկոտ մարդկանց մսով: Մարդակերությունը միայն կիրառվում էր խորհրդանշական ծիսակատարությունների ժամանակ:
Հնդկացիների կրոնը
Ամեն մի հնդկացի ցեղ ուներ տարբեր հավատալիքներ և հոգևոր ծիսակարգեր: Սակայն, բոլոր ցեղատեսակները միևնույն ժամանակ հավատում էին բնության ուժերին և նախնիների հոգիներին: Աստվածների և հոգիների համար իրականացնում էին ծիսակատարություններ և տոնական խնջույքներ: Պաժեն` հնդկացի քուրմը, պատասխանատու էր փոխանցելու այս գիտելիքները իր ցեղին:
Որոշ ցեղեր նույնիսկ թաղում էին հնդկացիների մարմինները մեծ կերամիկական ամանների մեջ, որտեղ բացի դիակից դնում էին հանգուցյալի անձնական իրերը: Սա ցույց էր տալիս, որ այս ցեղերը հավատում էին մահից հետո հանդերձյալ կյանքին:
Հնդկացիների հասարակարգը մինչ պորտուգալացիների հայտնվելը մայրցամաքում
1500թ. հնդկացիների և պորտուգալացիների միջև շփումները շատ տարօրինակ էին, քանզի ոչ մի ընդհանրություն չկար նրանց մշակույթներում: Հնդկացիների մասին տեղեկությունները մեզ հասել են պորտուգալացի ծովագնաց Պեդրո Ավարես Կաբրալի նավատորմի գրագիր Պերո Վազ դե Կամինյաից և ճիզվիտների կողմից թողած փաստաթղթերից:
Բրազիլացի հնդկացիները հիմնականում զբաղվում էին որսորդությամբ, ձկնորսությամբ ու եգիպտացորենի, լուբու, դդմի և հատկապես մանդիոկայի գյուղատնտեսությամբ: Ընտանի կենդանիներից պահում էին միայն վարազներ և ծովախոզեր:
Հնդկացի տարբեր ցեղերի միջև շփումները հիմնված էին հասարակական, քաղաքական և հոգևոր կարգերի վրա: Դրանք հատկապես տեղի էին ունենում պատերազի, ամուսնության, թաղման արարողակարգի, թշնամիների հետ հաշտության ժամանակ:
Հնդկացիները իր պատրաստելիս հիմնականում նախընտրում էին բնական հումքը: Նրանք ակնածանքով էին վերաբերվում բնությանը` նրանից հանելով գոյատևման համար միայն անհրաժեշտը մասը: Փայտից պատրաստում էին նավակներ, նետ ու աղեղներ, պատյաններ: Ծղոտից գործում էին զամբյուղներ, ցանցեր և կարպետներ: Կավը նույնպես շատ էր օգտագործվում ամանների, կաթսաների և տնային այլ պարագաների պատրաստեման մեջ: Թռչունների բմբուլները և կենդանիների կաշին ծառայում էին հագուստներ կարելու և ցեղային ծիսակարգերի ժամանակ նախատեսված զարդարաքնի պարագաների մեջ տեղադրելու համար:
Հնդկացիների հասարակական կազմը
Հնդկացիների միջև հասարակական դասակարգումներ չկան, ինչպես սպիտակների մոտ: Բոլորն ունեն միևնույն իրավուքները և ստանում են միևնույն վերաբերմունքը: Օրինակ` հողը պատկանում է բոլորին, և հնդկացին որս անելիս սովորաբար այն բաժանում է բոլորի միջև: Միայն աշխատանքային անհատական գործիքներն են (կացին, աղեղներ, նետեր, նիզակներ) հանդիսանում որպես սեփականություն: Ցեղային համայնքում աշխատում են բոլորը, սակայն աշխատանքի հասարակական բաժանումը տեղի է ունենում ըստ սեռի և տարիքի: Կանայք պատասխանատու են կերակուր պատրաստելու, երեխաներին դաստիարակելու, քաղհանի և սերմնացանի համար, իսկ տղամարդկանց բաժին է ընկնում ավելի ծանր աշխատանաք` որսորդություն, ձկնորսություն, ծառահատումներ և պատերազմներ:
Ցեղային կազմի երկու կարևորգույն անձիք են հանդիսանում պաժեն և կասիքը: Պաժեն համարվում է ցեղային քուրմը, որովհետև նա է միայն իմանում բոլոր ծիսակարգերը և ստանում աստվածների կողմից ուղղարկված հաղորդագրությունները: Տեղյակ լինելով հիվանդությունները բժշկելու համար նախատեսված բոլոր տեսակի բույսերից ու թուրմերից` նա նաև համարվում է ցեղի հեքիմը: Կասիք-ցեղապետը նույնպես կարևոր նշանակաություն ունի. միայն նա է կազմակերպում և առաջնորդում հնդկացիներին:
Հնդկացիների դաստիարակությունը չափազանց հետաքրքիր է: Երեխաները, որոնք կոչվում են կուրումիններ, սովորաբար հետևում են մեծահասակների գործողություններին մանուկ հասակից: Օրինակի` երբ հայրը պետք է որսի գնա, երեխային էլ է իր հետ տանում: Ուստի հնդկացիական դաստիարակությունը բավականին պրակտիկ է և կապակցված է ցեղային կյանքի իրականությանն հետ: Դառնալով 13 տարեկան` երեխան, որպեսզի համարվի չափահաս, անցնում է որոշակի փորձությունների և հատուկ ծիսակատարության միջով:
Շփումը հնդկացիների և պորտուգալացիների միջև
Առաջին շփումները թեև շատ օտար թվացին, միևնույն ժամանակ հարգալից էին և հաճելի: Բայց, երբ պորտուգալացիներն սկսեցին զբաղվել պաու-բրազիլ ծառատեսակի շահագործումով, որոշեցին ստրկացնել շատ հնդկացիների, բացի այդ օգտագործեցին նաև էսկամբոն: Հետագա գործողություններն ավելի դաժան բնույթ կրեցին: Պորտուգալացիները հողերը գրավելու համար հնդկացիների նկատմաբ տարատեսակ բռնություններ էին իրականացնում, սպանում, հիվանդություններ տարածում, որպեսզի թուլացնեն և կազմալուծեն նրանց ցեղային համայնքները: Նման դաժան վերաբերումնքը տևեց դարեր շարունակ, որն էլ հանդիսանում է այսօրվա հնդկացի բնկաչության թվաքականակի նվազման հիմնական պատճառը:
Պորտուգալացիները համարում էին, որ իրենք ավելի բարձր են դավսում հնդկացիներից, դրա համար էլ պետք էր վերջիններիս ստրկացնել և ծառայեցնելե սեփական կարիքներին: Հնդկացիների մշակույթը պորտուգալացիները համարում էին թերի ու կոպիտ: Նրանք այն կարծիքին էին, որ պետք էր ստիպել հնդկացուն քրիստոնեություն ընդունել տալ և ինտեգրել եվրոպական մշակույթին: Այսպիսով կամաց-կամաց հնդկացիները կորցրեցին իրենց ինքություն ու սեփական մշակույթը:
Կանիբալիզմ
Որոշ ցեղատեսակների պրակտիկայում առկա էր մարդակերությունը, օրինակ տուպինամբաների մոտ, որոնք բնակվում էին Բրազիլի հարավարևելքի մերձափնյա շրջաններում: Մարդակերությունը կիրառվում էր, քանզի հավատում էին` ուտելով թշնամու միսը, նրանք կվերամարմնավոր էին իմաստություն, քաջություն և գիտելիք: Հետևաբար նրանք չէին սնվում թույլ և վախկոտ մարդկանց մսով: Մարդակերությունը միայն կիրառվում էր խորհրդանշական ծիսակատարությունների ժամանակ:
Հնդկացիների կրոնը
Ամեն մի հնդկացի ցեղ ուներ տարբեր հավատալիքներ և հոգևոր ծիսակարգեր: Սակայն, բոլոր ցեղատեսակները միևնույն ժամանակ հավատում էին բնության ուժերին և նախնիների հոգիներին: Աստվածների և հոգիների համար իրականացնում էին ծիսակատարություններ և տոնական խնջույքներ: Պաժեն` հնդկացի քուրմը, պատասխանատու էր փոխանցելու այս գիտելիքները իր ցեղին:
Որոշ ցեղեր նույնիսկ թաղում էին հնդկացիների մարմինները մեծ կերամիկական ամանների մեջ, որտեղ բացի դիակից դնում էին հանգուցյալի անձնական իրերը: Սա ցույց էր տալիս, որ այս ցեղերը հավատում էին մահից հետո հանդերձյալ կյանքին:
Ռաֆայել Ղազարյան
No comments:
Post a Comment